Garddio a Gwin....'Bore Cothi' gyda Shan Cothi
BBC Radio Cymru - 20/5/2025
A hithau'n wythnos Gwyl Flodau RHS Chelsea - Eisteddfod y Garddwyr - bu Deian yn trafod dylanwad garddio a garddwriaeth ar y diwydiant gwin gyda Shan Cothi ar 'Bore Cothi' BBC Radio Cymru ar Ddydd Mawrth yr 20fed o Fai 2025.
Yn y byd gwin, mae gerddi yn fwy na dim ond lle i ymlacio - gall gerddi fod yn ganolog i'r diwydiant cyfan! O winllannoedd godidog lle mae'r winwydden yn dechrau ei thaith, i'r ardd gefn lle rydym yn mwynhau'r cynnyrch terfynol, mae meithrin a thyfu ffrwythau yn rhan anatod o gylch bywyd ein gwinoedd fel ein llysiau a ffrwythau yn yr ardd gefn. Yn hyn o beth, mae garddwyr a chynhyrchwyr gwin yn rhannu'r un angerdd am bridd, tywydd, tymheredd, a thymhorau.
Ar ôl diwrnod hir o drin y pridd, tynnu chwyn, a thwtio, does dim byd yn rhoi mwy o foddhad nag eistedd i lawr yn yr awyr agored gyda gwydraid o Sauvignon Blanc oer, Pinot Noir sidanaidd, neu win rhosliw bendigedig, gan fwynhau ffrwyth eich llafur.
Hyd yn oed os mai dim ond gwylio Sioe Flodau Chelsea ar y teledu ydych chi, mae'r cyfuniad o liw, persawr a blasau yn dathlu'r berthynas rhwng yr hyn sy'n tyfu yn y pridd a'r hyn sy'n llifo i'ch gwydryn.
Wedi'r cyfan, nid yw gwin yn ddim mwy na garddwriaeth mewn gwydraid, yn llawn hanesion y tir lle cafodd ei feithrin a'i greu!
Argymhellion Gwin
Fel rhan o'r eitem, sydd ar gael ar BBC Sounds (https://www.bbc.co.uk/sounds/brand/b03xsphc) a clicio ar 20/5/2025 mi wnaeth Deian argymell diodydd gyda chyswllt garddwriaethol yn ogystal a bod yn ddelfrydol i'w hyfed yn yr ardd!
Cliciwch y lluniau isod i ddysgu mwy am y gwinoedd ar wefannau'r manwerthwyr a'r cynhyrchwyr.
Gwin Rhosliw Mourvedre 2025 gan Babylonstoren, De Affrig - £17.50 o www.thenewtinsomerset.com
Gwin Rhosliw Swyddogol Sioe Flodau'r RHS yn Chelsea 2025 - i'w lansio yn ystod wythos y Sioe Flodau
- Fferm Hanesyddol: Mae'n un o'r ffermydd o dras Iseldiraidd hynaf sydd wedi'i chadw, yn dyddio'n ôl i 1692, wedi'i lleoli yn nyffryn gwin Franschhoek ger mynydd Simonsberg.
- Gardd Ardderchog: Calon yr ystâd yw gardd ffrwythau a llysiau ffurfiol helaeth 3.5 hectar (tua 8 erw), wedi'i dylunio gan Patrice Taravella. Mae'n cynnwys dros 300 o fathau o blanhigion bwytadwy neu feddyginiaethol.
- Ystâd Amrywiol: Y tu hwnt i'r ardd, mae Babylonstoren yn cynnwys gwinllannoedd, perllannau, gwindy o'r radd flaenaf, llety moethus (Gwesty Fferm, bythynnod), sba, siop fferm, becws, cigydd, a sawl bwyty.
- Pwysleisir cysylltiad yr ystad â natur, arferion cynaliadwy, ac agwedd 'o'r fferm i'r fforc', gyda llawer o'r cynnyrch a ddefnyddir yn eu bwytai yn cael ei gynaeafu'n ddyddiol o'r ardd.
- Oherwydd tymoharu Hemisffer y De, dyma un o'r gwinoedd cynharaf i gyrraedd y farchnad. Gan nad oes angen amser hir i'w aeddfedu, gall y gwin yma fod ar ein silffoedd i'w prynu o fewn 7 wythnos i'w cynhaeafu, gyda'r lansiad swyddogol yn Sioe Flodau Chelsea.
- Grawnwin: 100% Mourvèdre.
- Ymddangosiad: Lliw pinc eog hardd, cain.
- Arogl: Persawrus a deniadol gyda nodau o betalau rhosyn, mefus ffres, mafon, pomgranad, ac awgrymiadau o melon dwr neu sitrws.
- Taflod: Sych, urddasol, a chorff canolig gydag asidedd bywiog, ffres. Mae'r blasau'n adlewyrchu'r arogl, gan ddangos aeron coch (mefus, cyrens coch), nodau pomgranad wedi'i falu a melon dwr. Mae ganddo ymyl sawrus neu hallt cynnil a gorffeniad glân, hirhoedlog
- Beth i'w Ddisgwyl: Gwin rhosliw soffistigedig ond eto'n hawdd ei yfed ac yn adfywiol. Mae'n cydbwyso melyster ffrwythau ag asidedd bywiog ac yn osgoi bod yn or-felys. Fe'i crefftiwyd ar gyfer ceinder ac mae'n llawer mwy cyfoethog na gwinoedd Rhosliw o Provence. yn gymar perffaith gyda amrywiaeth eang o fwydydd.
- Paru ar gyfer Sioe Flodau Chelsea: Mae'r gwin rhosliw amlbwrpas hwn yn paru'n hyfryd â bwydydd picnic soffistigedig nodweddiadol neu brydau cinio ysgafn sy'n addas ar gyfer digwyddiad fel Chelsea:
- Eog neu frithyll mwg (blinis, saladau)
- Swshi
- Byrddau charcuterie
- Saladau ffres, yn enwedig y rhai ag aeron neu gaws gafr
- Tartenni caws gafr neu quiches
- Prydau dofednod ysgafn neu gyw iâr gyda pherlysiau
- Byddai hyd yn oed canapés ychydig yn sbeislyd neu flasau Môr y Canoldir yn gweithio'n dda.
Dyma win rhosliw bendigedig, sy'n llawn blas ac yn cynnig profiad gwahanol i winoedd rhosliw poblogaidd o Dde Ffrainc.
Fine Cyder - o Erddi'r Newt yng Ngwlad yr Haf - £11.95 y botel - ar gael o www.thenewtinsomerset.com
Prif Noddwyr Sioe Flodau'r RHS yn Chelsea 2025
- Ystad wledig weithiol yw The Newt yng Ngwlad yr Haf, wedi'i lleoli ger Bruton a Castle Cary. Mae'n cynnwys gwesty moethus (wedi'i leoli yn Nhŷ hanesyddol Hadspen, sy'n dyddio'n ôl i 1687, ac adeiladau fferm wedi'u haddasu), gerddi helaeth, coetiroedd, tir fferm, perllannau, melin seidr, bwytai, sba, siop fferm, a hyd yn oed Fila Rufeinig wedi'i hail-greu. Mae'n pwysleisio cysylltiad â'r tir, ffermio adfywiol, a chynhyrchu bwyd ar y stad.
- Maint: Mae'r stad yn gorchuddio 2,000 erw, gyda 30 erw o erddi ffurfiol a 65 erw wedi'u neilltuo ar gyfer perllannau seidr. Mae'n cyflogi dros 500 o bobl.
- Gerddi: Mae'r gerddi'n nodwedd bwysig, wedi'u dylanwadu gan dros 200 mlynedd o hanes garddwriaethol yn Hadspen. Maent yn cynnwys ardaloedd addurniadol a chynhyrchiol gyda dros 350 o fathau o ffrwythau, llysiau, a pherlysiau, ynghyd ag afalau o bob sir tyfu afalau yn Lloegr. Mae yna hefyd goetir a pharcdir hynafol gyda choed hynafol a chynefinoedd ar gyfer bywyd gwyllt, gan gynnwys Madfall Ddŵr Gribog Fawr y mae'r stad wedi'i henwi ar ei hôl.
- Perllannau: Mae gan y stad 65 erw o berllannau seidr sy'n cynnwys tua 3,000 o goed a 70 o wahanol fathau o afalau. Defnyddir y rhain i gynhyrchu eu hamrywiaeth o seidrau.
- Mae'r Newt yn enwog am ei gerddi syfrdanol, llety moethus (pleidleisiwyd fel un o westai gorau'r byd 2023), ffocws ar fwyd a seidr o ansawdd uchel a gynhyrchir ar y stad, a phrofiadau ymwelydd fel teithiau gardd, profiadau bwytai gwych a blasu seidr. Mae'n denu dros 200,000 o ymweliadau aelodau'n flynyddol.
- Cysylltiad â Babylonstoren: Mae The Newt yng Ngwlad yr Haf a Babylonstoren (stad gardd, gwinllan a gwesty enwog yn Ardal Franshoek, De Affrica) yn eiddo i'r un cwpl, Karen Roos a Koos Bekker. Cafodd The Newt ei ysbrydoli gan Babylonstoren, ac mae'r ddwy yn rhannu athroniaeth sy'n canolbwyntio ar erddi hardd, bwyta o'r fferm i'r fforc, a lletygarwch eithriadol.
- Cysylltiad â Sioe Flodau RHS Chelsea: Mae The Newt yng Ngwlad yr Haf wedi bod yn brif noddwr Sioe Flodau RHS Chelsea ers sawl blwyddyn, ac yn parhau i noddi yn 2025. Mae'r bartneriaeth hon yn adlewyrchu gwerthoedd a rennir o ran hyrwyddo garddwriaeth, addysg, a manteision natur
- Seidr o'r ansawdd uchaf yw hwn yn debyg i win ac wedi'i ysbrydoli gan Rieslings ffres a Pinot Gris persawrus Alsace, Ffrainc. Ei nod yw ailddiffinio disgwyliadau o seidr Gorllewin Lloegr, gan amlygu rhinweddau adfywiol a chyfeillgar i fwyd.
- Cynhyrchu: Wedi'i wneud yn gyfan gwbl o afalau pwdin Braeburn a dyfir ar y stad. Mae'r sudd yn cael ei eplesu'n araf (hyd at chwe mis) yn y seler gan ddefnyddio technegau gwneud gwin manwl gywir i gadw cymeriad a ffresni'r ffrwyth.
- Ymddangosiad: Llonydd (ddim yn pefrio) gyda gwedd wellt gynnil. Clir a gwelw iawn, bron fel dŵr.
- Arogl: Cain a ffres. Nodiadau o afal gwyrdd creisionllyd, gwsberis, blodau sitrws, gellyg aeddfed, a melon.
- Blas: Ychydig yn sych, cain, a ffres. Blasau afalau bwyta creisionllyd, lemwn, a nodau sitrws leim amlwg. Mae'n hynod o debyg i win.
- ABV: 8%
- Sillafu 'Cyder': Defnyddir y sillafiad 'Cyder' i anrhydeddu hen draddodiad De Orllewin Lloegr/Gwlad yr Haf, lle'r oedd yn hanesyddol yn dynodi cryfder ac ansawdd uwch o'i gymharu â seidr cyffredin.
- Paru Bwyd:
- Aperitif cyn-cinio rhagorol.
- Yn paru'n hyfryd â physgod ffres, wystrys, cregyn bylchog, a saladau cyw iâr.
- Mae ei asidedd yn ei wneud yn bartner gwych ar gyfer bwydydd cyfoethog, gan dorri trwy fraster. e.e bol porc.
- Mae caws yn gymar perffaith i'r seidr yma. paru arbennig o dda. yn enwedig cawsiau Cheddar aeddfed (fel rhai Gwlad yr Haf ei hun fel Keen's, Westcombe, neu Montgomery's) neu gawsiau tebyg i halloumi fel Sutton Brue y stad ei hun wedi'i wneud o laeth byfflo dŵr.
Gwin Coch Mencia o Gyfres Gwinoedd Gerddi Kew a Laithwaites - o £9.59 y botel o www.laithwaites.co.uk
- Mae Cyfres Kew yn bartneriaeth rhwng Laithwaites Wines a Gerddi Botaneg Brenhinol, Kew, lansiwyd yn 2023.
- Cenhadaeth Graidd: Prif nod y gyfres yw hyrwyddo ac amlygu mathau o rawnwin llai adnabyddus neu anarferol, rhai ohonynt ar fin diflannu. Mae hyn yn hybu amrywiaeth planhigion mewn gwinyddiaeth.
- Ffocws Bioamrywiaeth: Mae Laithwaites a Gerddi Botaneg Brenhinol, Kew yn rhannu ymrwymiad i fioamrywiaeth gan weithio mewn cytgord â natur.
- Cefnogi Gwaith Kew: Mae canran o'r elw o werthiant pob potel yng Nghyfres Kew yn mynd tuag at gefnogi ymchwil a gwaith cadwraeth hanfodol Gerddi Botaneg Brenhinol, Kew, i ddiogelu amrywiaeth planhigion a ffyngau byd-eang.
- Gwaith Celf y Label: Mae pob gwin yn y gyfres yn cynnwys labeli wedi'u dylunio'n hyfryd gyda gwaith celf o archifau hanesyddol Kew, gan ddathlu bioamrywiaeth ac ymdrechion cynaliadwyedd cynhyrchwyr.
- Amrywiaeth o Winoedd: Mae'r gyfres yn cynnwys amrywiaeth o winoedd, gan arddangos gwahanol fathau o rawnwin a rhanbarthau.
- Esthetig Naturiol: Mae rhai gwinoedd yn y gyfres, fel y Mencía, yn cynnwys esthetig naturiol gyda chorcyn noeth (dim capsiwl ffoil am y corcyn).
- Math o Rawnwin: 100% Mencía, grawnwin sydd newydd gael ei adfywio.
- Rhanbarth: Bierzo, Denominación de Origen (DO) yng ngogledd-orllewin Sbaen, sy'n enwog am ei harbenigedd gyda'r grawnwin Mencía, ac yn treulio tri mis mewn casgenni derw.
- ABV: 13%.
- Ymddangosiad: Lliw coch golau.
- Arogl
- Yn agor gydag aroglau ffrwythau coch megis eirin coch.
- Awgrymiadau llysieuol a nodyn blodeuog (yn enwedig fioledau, yn eithaf bywiog i ddechrau).
- Nodiadau o garreg wedi'i mathru, yn dynodi mwynoldeb.
- Gorfod/Blasau:
- Ffrwythau coch sidanaidd, yn bennaf eirin coch.
- Cyffyrddiad mocha ysgafn.
- Mae awgrymiadau llysieuol yn parhau o'r arogl.
- Asgwrn cefn amlwg o fwynoldeb, sy'n cyfrannu at ffresni'r gwin, gyda taninau ysgafn.
- Nodiadau blodeuog, yn enwedig fioledau.
- Arddull a Nodweddion:
- Cain, swynol, a blas ffres.
- Corff ysgafn i ganolig.
- Gwin llyfn ac yn hawdd ei yfed.
- Yn cynnig ffresni a gorffeniad sych.
- Wedi'i gynllunio i fod yn goch cain, yn llawn ffrwythau coch suddlon.
- Awgrymiadau Gweini: Medrir ei weini yn oer os dymunir, sydd yn ychwanegu ffresni.
- Paru â Bwyd:
- Cigoedd gwyn (e.e., cyw iâr, porc).
- Risotto.
- Bwyd môr.
- Seigiau cig gwyn ysgafnach.
Tread Softly - Gwin Pinot Noir Di-Alcohol - o £4.99 o www.wisebartender.co.uk
Mae Tread Softly yn frand gwin cyfoes o Awstralia sydd wedi'i adeiladu ar yr egwyddor o ddarparu gwinoedd o ansawdd uchel, llawn blas, gan leihau'r effaith amgylcheddol i'r eithaf.
Arddull y Gwin: Mae'r casgliad craidd yn canolbwyntio ar winiau sydd â chorff canolig yn naturiol ac sy'n tueddu i fod â llai o alcohol o gymharu â rhai arddulliau traddodiadol o Awstralia. Maent hefyd yn cynhyrchu casgliad penodol o winoedd di-alcohol.
Agwedd Eco-Ymwybodol: Mae cynaliadwyedd yn ganolog i hunaniaeth Tread Softly. Maent wedi ymrwymo'n weithredol i leihau eu hôl troed carbon drwy gydol y broses gynhyrchu.
Arferion Cynaliadwy:
- Rheoli Gwinllannoedd: Yn defnyddio technegau fel rheoli canopi arbenigol a dewis grawnwin o winllannoedd sefydledig, sy'n aml yn cael eu tyfu'n sych (gan leihau dibyniaeth ar ddŵr) mewn rhanbarthau fel y ffin rhwng Victoria a De Awstralia.
- Dulliau Cynhyrchu Gwin: Yn defnyddio dulliau cynhyrchu gwin a ddewiswyd oherwydd eu heffaith amgylcheddol isel.
Ymrwymiad i Ailgoedwigo:
- Yr Addewid: Am bob 6 potel o win Tread Softly a werthir, mae'r cwmni yn ymrwymo i blannu un goeden frodorol o Awstralia.
- Effaith: Mae'r fenter hon eisoes wedi arwain at blannu dros 2 miliwn o goed brodorol, gan gyfrannu'n sylweddol at fioamrywiaeth ac adferiad amgylcheddol yn Awstralia.
Mae'r cwmni yn boblogaidd gyda defnyddwyr sy'n rhannu gwerthoedd tebyg i'r cwmni – y rhai sy'n ymwybodol o'u hiechyd, yn ymwybodol o'r amgylchedd, ac yn gwerthfawrogi dylunio meddylgar a chynyrch o ansawdd.
- Gwneir y gwin yn draddodiadol yn gyntaf gan ddefnyddio grawnwin Pinot Noir o ansawdd uchel.
- Yna caiff yr alcohol ei dynnu'n ofalus gan ddefnyddio technegau sy'n cadw blasau ac aroglau naturiol y gwin.
- Arogl Ceir arogl nodweddiadol a chlasurol Pinot Noir yn glir. Ffrwythau aeron coch llachar (mefus a cheirios duon) wedi'u cymysgu ag awgrymiadau o sbeis sawrus a chynnil.
- Taflod: Cynnil, llyfn, ac yn hawdd ei yfed. Mae ganddo gorff canolig i ysgafn ond mae'n cynnig blasau ffrwyth egnïol gyda gorffeniad hir. Mae taninau meddal, wedi'u hintegreiddio'n dda yn darparu strwythur ysgafn, tra bod asidedd llachar yn sicrhau gorffeniad ffres, glân.
Arddull: Yn flaenllaw o ran ffrwythau ond eto'n gytbwys, gan ddal hanfod Pinot Noir heb yr alcohol. Mae'n is mewn siwgr o gymharu â llawer o winoedd di-alcohol eraill, gan osgoi melyster gormodol.
Paru â Bwyd: Mae ei asidedd llachar a'i broffil ffrwythau yn ei wneud yn amlbwrpas. Byddai'n gymar delfrydol gyda bwydydd barbeciw neu seigiau sawrus fel arancini madarch a pharmesan.